مجتبی نارنج‌پور_روزنامه‌نگار| سازه‌های آبی شوشتر، که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، به‌عنوان یک شاهکار مهندسی دوران ساسانی شناخته میشوند. این مجموعه شامل سدها، تونل‌های آبی، آسیابها و کانال‌های پیچیده است که نشاندهنده‌ی نوآوری ایرانیان در مدیریت آب برای کشاورزی و توسعه‌ی شهری است. در مقایسه با سایر آثار ثبت‌شده‌ی ایران در یونسکو، ویژگی‌های منحصربهفرد و جذابیت‌های بازدید از این سازه‌ها را میتوان از جنبه‌های زیر بررسی کرد:

۱. تمرکز بر مهندسی و فناوری باستانی

• شوشتر: سازه‌های آبی شوشتر بهدلیل سیستم پیشرفتهی هیدرولیک و هماهنگی بین سازههای مختلف (مانند سد گرگر، آسیاب‌ها و آبشارهای مصنوعی) منحصربه‌فرد است. این مجموعه نمونهای برجسته از فناوری باستانی است که کاربری عملی و اقتصادی داشته و تا دورهی معاوم نیز مورد استفاده قرار میگرفته است.
• سایر آثار: بیشتر سایتهای جهانی ایران مانند تخت جمشید، پاسارگاد یا میدان نقش جهان اصفهان، بیشتر بر جنبههای هنری، معماری و نمادین امپراتوریهای باستانی یا دورهی اسلامی تمرکز دارند. برای مثال، تخت جمشید نماد شکوه هخامنشیان و میدان نقش جهان نمایشی از معماری صفوی است.

۲. تعامل با طبیعت

• شوشتر: این سازهها بهطور مستقیم با رودخانهی کارون و محیط طبیعی پیوند خوردهاند. بازدیدکنندگان می‌توانند همزمان از منظرهی آبشارهای طبیعی-مصنوعی و سازههای مهندسی لذت ببرند که ترکیبی از طبیعت و دستساز بشر را نمایش می‌دهد.
• سایر آثار: سایتهایی مانند کویر لوت یا جنگلهای هیرکانی کاملاً طبیعی هستند، درحالیکه سایتهایی مانند چغازنبیل (زیگورات ایلامی) یا ارگ بم بیشتر سازه‌های خشتی و جدا از محیط آبی هستند.

۳. کاربری زنده و پویا

• شوشتر: اگرچه امروزه بسیاری از بخشهای این سیستم آبی فعال نیستند، اما برخی عناصر مانند آسیابها تا دوره‌های اخیر مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این پویایی تاریخی، برای بازدیدکنندگان جذاب است.
• سایر آثار: برخی سایتهای جهانی ایران مانند بازار تبریز یا قنات‌های ایرانی (مانند قنات زارچ یزد) هنوز کاربری زنده دارند، اما بیشتر آثار مانند تخت جمشید یا پاسارگاد، صرفاً جنبه‌ی موزهای و تاریخی دارند.

۴. دسترسی و محبوبیت گردشگری

• شوشتر: باوجود اهمیت تاریخی، بهدلیل موقعیت جغرافیایی در استان خوزستان و تبلیغات کمتر، نسبت به جاذبه‌هایی مانند اصفهان یا شیراز کمتر مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.
• سایر آثار: سایتهایی مانند میدان نقش جهان، تخت جمشید یا کلیساهای ارمنی ایران (مانند قرهکلیسا) به دلیل شهرت جهانی، زیرساخت‌های گردشگری بهتر و قرارگیری در مسیرهای اصلی، بازدیدکنندگان بسیار بیشتری دارند.

۵. تنوع تجربهی بازدید

• شوشتر: بازدید از سازه‌های آبی شوشتر تجربه‌ای آموزشی و فنیتر است و برای علاقهمندان به تاریخ مهندسی، باستانشناسی و مدیریت منابع آب جذابیت دارد. همچنین پیاده‌روی در اطراف کانالها و تماشای جریان آب، تجربه‌ای آرامش‌بخش ایجاد میکند.
• سایر آثار: سایت‌هایی مانند گنبد سلطانیه یا گلستان تهران بیشتر بر زیباییهای هنری و معماری تمرکز دارند، درحالیکه کویر لوت یا راهآهن سراسری ایران جذابیتهای ماجراجویانه یا صنعتی دارند.

جمعبندی

سازه‌های آبی شوشتر از نظر تکنولوژی باستانی و تعامل با محیط زیست در میان آثار جهانی ایران بی‌نظیر هستند، اما به‌دلیل ماهیت تخصصی‌تر و موقعیت جغرافیایی، کمتر از جاذبه‌های معروف‌تر ایران بازدید می‌شوند. در مقابل، آثاری مانند تخت جمشید یا میدان نقش جهان اصفهان به‌دلیل عظمت بصری، نمادین بودن و دسترسی آسان‌تر، جایگاه برجسته‌تری در جذب توریست دارند. بااینحال، شوشتر برای گردشگرانی که به دنبال کشف جنبه‌های کمترشناخته‌شده‌ی تمدن ایرانی و مهندسی پایدار هستند، مقصدی استثنایی محسوب می‌شود.